Bilindiği üzere, günümüzde enerji kaynakları en çok elektrik üretim amaçlı kullanılmaktadır. Elektrik dışında ise ısınma, ulaşım ve sanayi faaliyetleri ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılmaktadır. Enerji piyasası, enerji kaynağının üretim, iletim, dağıtım ve tüketim aşamalarını göz önüne alarak faaliyet göstermektedir.
Elektrik Piyasası Kanunu’na göre lisans almak koşuluyla yürütülebilecek faaliyetler; Üretim, iletim, dağıtım, toptan satış, perakende satış, piyasa işletim, ithalat ve ihracat faaliyetleridir.
Enerji Piyasası’nda yer alan aktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:
Üretim kısmında: Enerji Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ve özel şirketler
İletim kısmında: Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ),
Tedarik kısmında: 21 adet Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (EDAŞ),
İthalat- ihracat olarak toptan satış kısmında: Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketi (TETAŞ):
Piyasanın işlevini sürdürmesi kısmında: Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ),
Piyasanın denetlenmesi ve düzenlenmesi kısmında: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK),
Piyasanın yasal süreçleri kısmında: Enerji ve Tabii Bakanlığı (ETKB) ve Bakanlığa bağlı yetkili kuruluşlar,
Tüketim kısmında: Serbest olan ve olmayan kullanıcılar yer almaktadır.
Enerji Üretim A.Ş (EÜAŞ):
Enerji üretim faaliyeti kamu ve özel şirketler tarafından gerçekleştirilir. EÜAŞ, kamuya ait elektrik santrallerindeki üretimden sorumludur. Yalnızca termik ve hidroelektrik santrallerine sahiptir. Özelleştirilen santraller dolayısıyla EÜAŞ’ın üretimdeki payı gün geçtikçe azalmaktadır.
Ayrıca bu yazımıza da bakabilirsiniz: Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) Nedir?
Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ):
Elektrik santrallerinde üretilen enerji yüksek gerilim hatlarıyla şehirlerdeki trafo merkezlerine iletilir. Bu iletim faaliyetinden TEİAŞ sorumludur. Frekansı 50 Hz seviyesinde tutmak gerektiğinden üretim ile tüketimi gerçek zamanlı olarak dengede tutmak için TEİAŞ bünyesindeki Milli Yük Tevzi Merkezi çalışır.
TEİAŞ, sistem işletmecisidir. Dengeleme Güç Piyasasının işletilmesi, sistemde anlık dengenin yeterli arz kalitesini sağlayacak şekilde sağlanması, yan hizmet alımı ve dengeleme mekanizması yoluyla gerekli yedeklerin tutulması faaliyetlerini yürütür. Ayrıca iletim hattı kayıplarını satın almakla yükümlüdür.
Ayrıca bu yazımıza da bakabilirsiniz: Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ) Nedir?
Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ):
Orta ve düşük gerilim hatlarıyla elektriğin yerleşim yerlerindeki dağıtılmasından ve dağıtım bölgesindeki sayaçların okunması, bakımı, talebin tahmin edilmesi ve genel aydınlatmasından dağıtım şirketleri sorumludur.
Elektrik dağıtım faaliyetleri 21 farklı bölgeye ayrılmış ve mülkiyeti TEDAŞ ait olmak kaydıyla bu şirketlerin işletme hakkı özel sektöre devredilmiştir. Dolayısıyla TEDAŞ dağıtım şirketlerinin denetiminden sorumludur.
Ayrıca, Güneş Enerji Santrali, Rüzgar Enerji Santrali, Hidroelektrik Santrali ve kojenerasyon gibi lisanssız üretim tesislerinin projelerin onayı da TEDAŞ’a tabiidir.
Bu yazımıza da bakabilirsiniz: Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ) Nedir?
Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketi (TETAŞ):
Toptan satış faaliyeti için verilen lisans elektriğin toptan satışı ile birlikte serbest tüketicilere satışına, ithalat ve ihracatına da imkan verir. Elektriğin toptan satışını TETAŞ ya da ilgili lisansa sahip özel sektör kuruluşları gerçekleştirebilir. TETAŞ kamuya ait toptan satış şirketi olarak santrallerden ya da Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi(PMUM)’nden satın aldığı ve yahut yurtdışından ithal ettiği elektriği bölgesel dağıtım şirketlerine, tedarikçi şirketlere, PMUM’a ya da iletim hattına doğrudan bağlı müşterilere satar ya da yurtdışına ihraç eder.
Perakende satış için alınan lisans ile tedarikçi şirketler bölge sınırlaması olmaksızın tüm serbest tüketicilere satış yapabilirler. Perakende satış lisansına sahip dağıtım şirketleri ise ancak lisansta özel olarak belirtilmesi halinde başka bir dağıtım şirketinin bölgesindeki serbest tüketicilere satış yapabilir.
Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ):
Piyasa işletmecisidir. Piyasa işletim faaliyeti, toptan elektrik piyasalarının işletilmesi ve bu piyasalarda gerçekleştirilen faaliyetlerin mali uzlaştırma işlemleri ile söz konusu faaliyetlere ilişkin diğer mali işlemlerdir. Piyasa işletiminden EPİAŞ sorumludur.
Gün Öncesi Piyasası ve Gün İçi Piyasasının işletilmesi, uzlaştırma işlemlerinin gerçekleştirilmesi, ilgili piyasa katılımcılarına alacak-borç bildirimlerinin hazırlanması faaliyetlerini yürütür.
EPİAŞ’ın başlıca amacı ve faaliyet konusu; piyasa işletim lisansında yer alan enerji piyasalarının etkin, şeffaf, güvenilir ve enerji piyasasının ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde planlanması, kurulması, geliştirilmesi ve işletilmesidir. Eşit taraflar arasında ayrım gözetmeden güvenilir referans fiyat oluşumunun temin edilmesi ve artan piyasa katılımcı sayısı, ürün çeşitliliği ve işlem hacmiyle likiditenin en üst düzeye ulaştığı, piyasa birleşmeleri yoluyla ticaret yapılmasına imkan tanıyan bir enerji piyasası işletmecisi olmaktır.
EPİAŞ ayrıca uluslararası elektrik piyasalarına taraf olarak katılma, ortak veya üye olma gibi haklara da sahiptir.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK):
Enerji piyasalarının serbestleşme ve yeniden yapılandırılma sürecinin bir parçası olarak 2001 yılında kurulmuştur. 4628 sayılı EPDK Kanunu ile teşkilat ve görevleri düzenlenmiştir.
EPDK, elektrik, doğal gaz, petrol ve LPG piyasalarındaki tüm faaliyetlerin düzenlenmesi ve denetlenmesinden sorumlu olmuştur. Amacı, sorumlu olduğu enerji kaynaklarını kaliteden ödün vermeden düşük maliyetli, sürekli ve çevreye saygılı bir şekilde tüketicilere sunulmasını sağlamaktır.
Enerji ve Tabii Bakanlığı (ETKB) ve Bakanlığa bağlı yetkili kuruluşlar:
Kanun ve yönetmelik çalışmaları ile enerji piyasasında yer alırlar.
Serbest ve serbest olmayan tüketiciler:
Kullanıcı olarak enerji piyasasında yer almaktadırlar.
